In november 1998 ontmoetten wij haar voor het eerst. Olga, een lief bescheiden meisje van 10 jaar uit Rechytsa, Wit-Rusland (Belarus), een klein dorp zo’n 500 kilometer voorbij Warschau, vlakbij de grens met de Oekraïne. Ze was samen met 30 leeftijdsgenoten, twee leerkrachten en een tolk twee maanden in Nederland, weg uit het gebied waar de straling vanuit Tsjernobyl nog steeds aanwezig is, om hier aan te sterken.
We hielden contact met Olga en haar familie, gingen op bezoek, onder de indruk van de leefomstandigheden daar en van de moeite die we moesten doen om de grens over te komen. Maar ook dankbaar dat we zo iets konden doen voor deze mensen.
In de jaren daarna zijn we verschillende keren op bezoek geweest en kwam Olga ook vaak hier. We merkten dat de leefomstandigheden beter werden al was het niet vergelijkbaar met hier, we hielpen hen ook en het werd steeds gemakkelijker om er heen te reizen.
De laatste keer was in 2018, toen we een bezoek aan Belarus combineerden met een bezoek aan het voormalig vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau. Wat waren we dankbaar voor de vrijheid die er toen was, zeker als we dat vergeleken met de verschrikkingen uit de Tweede Wereldoorlog waarmee we daar werden geconfronteerd.

Het is nu 2022 en nog steeds hebben we contact met Olga en haar familie, meestal via Whatsapp. We merken dat ze in hun land nauwelijks worden geïnformeerd over wat er echt aan de hand is. Olga moet met haar werk stoppen en wordt ingezet om soldaten in te schrijven, die in opdracht van Loekasjenko Rusland moeten bijstaan.
Olga vraagt of we financieel kunnen steunen omdat alles zo duur wordt, maar de bank weigert geld over te maken omdat het om verdachte transacties gaat. Nog eens uitleggen en proberen via een andere bank help niet. Ze informeert zelfs naar mogelijkheden om in Nederland asiel aan te vragen, maar wij kunnen niet meer dan verwijzen naar de officiële procedures. En Belarus is voor Nederland een vijandig land, want ze steunen Rusland.
Olga is voor ons een meisje met een gezicht, maar zo zijn er vele, vele meisjes en jongens, mannen en vrouwen, in Oekraïne, maar ook in Belarus en in Rusland. Zo dichtbij, maar zo ver weg.

Tientallen jaren hebben we gedacht dat het wel vrede zou blijven, leefden we in voorspoed, viel het ijzeren gordijn, groeide de Europese Unie en de NAVO. Natuurlijk, er waren wel oorlogen, in Iran, in Irak, Afghanistan, Yemen, maar dat was ver weg en zagen we hooguit op de TV. Maar in de afgelopen twee jaar veranderde er veel. Twee jaar lang hield Corona ons in de greep, natuurlijk niet vergelijkbaar met een oorlog, maar wel met een enorme impact op het dagelijks leven. En tegenstellingen en polarisatie in de samenleving, maar ook in families.

En Corona is nog niet voorbij en Rusland valt Oekraïne binnen. Steden waar kort geleden nog wedstrijden voor het EK voetbal werden gespeeld, waar Nederlanders bij waren als supporter, worden het toneel van bombardementen en geweld. Inwoners ontvluchten massaal het land en zoeken een veilig heenkomen. We zien het dagelijks op TV, merken het aan de brandstof- en voedselprijzen.
Het Dagblad van het Noorden opent vandaag met ‘Poetin wil oorlog uitroepen’.

Vrijheid….. Misschien waren we wel vergeten wat het echt betekent. Maar we zijn hardnekkig geconfronteerd met de keiharde werkelijkheid. Want wat is het belangrijk om vrij te kunnen zijn. Elk mens wil vrij zijn. Elk mens wil zich veilig voelen. Elk mens wil kunnen zeggen, denken en doen wat hij wil. Vrijheid houdt in dat je je eigen keuzes kunt maken. Dat je jezelf kunt zijn. Dat je jezelf mag zijn. In onze Grondwet staat niet voor niets dat elk mens recht heeft op vrijheid en veiligheid.

Vrijheid is niet vanzelfsprekend. Dat vertellen de verhalen uit de Tweede Wereldoorlog ons elk jaar opnieuw. Maar ook het feit dat we nu - na twee jaar corona - weer mét elkaar - in verbondenheid - mogen herdenken, laat ons heel bewust beleven wat vrijheid is. We kunnen eindelijk weer mét elkaar letterlijk stilstaan - en stil zijn - op 4 mei.

Dat samen kunnen herdenken vanavond geeft ons hopelijk ook steun en kracht. Want we staan hier allemaal met de afschuwelijke beelden van de oorlog in Oekraïne in ons hoofd. We herdenken vanavond met elkaar alle burgers en militairen die sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in het Koninkrijk der Nederlanden of waar dan ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord in oorlogssituaties en bij vredesoperaties.

Wij weten dat terwijl wij hier staan en onze gevallenen herdenken er op dit moment nieuwe slachtoffers vallen.

Onschuldige burgers, maar ook soldaten die niet kozen voor de oorlog raken gewond of sterven op vele plekken in de wereld en sinds 24 februari ook relatief dichtbij in Oekraïne. Vrijheid dus... ook voor Oekraïners die we met liefde in onze gemeente hebben opgenomen, is dit woord nu van extra grote betekenis. Wij voelen ons als mens met hen verbonden. Wij snappen de gewenste vrijheid die zij hadden … Die wij hebben …hier.

Vrijheid ... In de gehele gemeente Westerkwartier zijn in de Tweede Wereldoorlog vele mensen omgekomen. Het verzetsgraf hier in Niekerk herinnert ons aan burgemeester Martinus Ritzema die op 10 april 1945 werd gefusilleerd, enkele dagen voor de bevrijding. Hij weigerde mee te werken met de bezetter. Allen streden zij voor de vrijheid … onze vrijheid. 

Geachte aanwezigen, 

Het thema van de nationale 4 mei herdenking dit jaar is Vrijheid in verbondenheid.
Vrijheid kan niet zonder verbondenheid. En verbondenheid kan niet zonder vrijheid.
Er is echter ook een dilemma als we praten over vrijheid en verbondenheid.
Als mens willen we graag vrij zijn. Tegelijkertijd hebben we een grote behoefte om ergens bij te horen. Sluiten we ons af voor andere mensen? Of stellen we ons juist open? Geloven we alleen in onszelf? Of geloven we juist in elkaar en in onze samenleving?

Ik zou er graag met u voor kiezen dat we onze eigen keuzes moeten kunnen maken, maar dat we daarbij altijd rekening houden met de ander. We moeten ons mét elkaar verbinden en elkaar respecteren. Zo kom je samen, mét elkaar en in onderling respect, tot de ultieme vrijheid waar in de Tweede Wereldoorlog zo hard voor is gestreden.

Laten we hier, vanavond, ook uitspreken dat we in het Westerkwartier gelukkig een grote traditie van onderlinge verbinding kennen via onze verenigingen, clubs, kerken, ons werk en andere bezigheden. Wij leven gelukkig in een samenleving waar noaberschap bestaat. Laten we dat koesteren en er elk onze bijdrage aan leveren, juist in deze tijden.

Samen met u weet ik niet welke verdere ontwikkeling de oorlog in Oekraïne zal hebben. Ik snap heel goed dat er bij ons allen onzekerheid, boosheid, verontwaardiging en angst is. Maar ik weet zeker dat we elkaar, door de verbinding die we onderling en met de gevallenen die we vanavond herdenken voelen, zullen blijven steunen en ons weerbaar zullen tonen in het opkomen voor ons aller vrijheid. 

Samen met u, mag ik hier vanavond, in Niekerk, een krans leggen. We doen dit samen. In vrijheid. Opdat we altijd zullen onthouden wat vrijheid betekent en we haar samen zullen verdedigen. Uit eerbied en respect voor hen die hun leven gaven voor ons. Opdat we nooit zullen vergeten.

Bert Nederveen
4 mei 2022